હિંદુ ધર્મ અને પ્રકૃતિ વચ્ચે એવો સંબંધ છે કે જેને કોઈપણ રીતે અવગણી શકાય નહીં, પ્રકૃતિની દરેક વસ્તુ પછી તે વાદળ હોય કે વરસાદ, માણસે દરેક સાથે એવો સંબંધ જાળવી રાખ્યો છે જે અત્યંત અલોકિક છે. આપણા પુરાણોમાં પણ પ્રકૃતિ સાથે જોડાયેલી દરેક વસ્તુ દેવતાઓ સાથે જોડાયેલી છે, જો આપણે નદીઓની વાત કરીએ તો મા ગંગા જેને ભાગીરતી પણ કહેવામાં આવે છે.
તેમના વિશે એવી માન્યતા છે કે તેમને ભગીરત નામના રાજા દ્વારા સીધા જ પૃથ્વી પર લાવવામાં આવ્યા હતા. આબોહવા પરિવર્તન અને માનવીય પ્રવૃત્તિઓના કારણે, હિમાલયમાંથી નીકળતી વિવિધ ઉપનદીઓ સાથે જોડાઈને બનેલી ગંગા નદીના પ્રવાહ વિશે ઘણું સંશોધન કરવામાં આવ્યું છે. તે વર્ણવે છે કે કેવી રીતે પ્રદેશમાં પરિસ્થિતિ બદલાઈ રહી છે, નદીઓનો આકાર બદલાઈ રહ્યો છે, જેના કારણે નદીઓમાં પાણીનો પ્રવાહ વધુ વધી શકે છે અને પૂર જેવી સ્થિતિ વધુ ઉભી થવાની આગાહી કરવામાં આવી છે.
ઈન્ડિયન ઇન્સ્ટિટયૂટ ઑફ સાયન્સ અને ઈન્ડિયન ઇન્સ્ટિટયૂટ ઑફ ટેક્નૉલૉજી કાનપુર દ્વારા એક રિસર્ચ કરવામાં આવ્યુ હતુ અને તેમાં કહેવામાં આવ્યુ હતુ કે માનવીય ગતિવિધિઓ અને ક્લાઈમેટ ચેન્જના કારણે ગંગાના તટપ્રદેશમાં પાણીના પ્રવાહ પર અસર થઈ રહી છે. જ્યારે માનવીય પ્રવૃતિઓને કારણે તેની પહેલેથી જ ખતરનાક અસર થઈ રહી છે.
જેના કારણે પ્રદૂષણ વધી રહ્યું છે અને સાથે સાથે તેની ધારા પણ બદલાઈ રહી છે. આ અભ્યાસ જર્નલ સાયન્ટિફિક રિપોર્ટ્સમાં પ્રકાશિત કરવામાં આવ્યો છે, જેમાં જણાવવામાં આવ્યું છે કે આબોહવા પરિવર્તન અને આ વિસ્તારમાં બંધ બાંધવા જેવી માનવીય ગતિવિધિઓ આ પ્રદેશ પર અસર કરી રહી છે.
આ રિસર્ચ ગંગાની બે મહત્વની ઉપનદીઓ ભાગીરતી અને અલકનંદા પર કેન્દ્રિત હતું. ગંગા, જે ભગવાન શિવની જટામાંથી પૃથ્વી પર ઉતરી છે, તે એકમાત્ર એવી પવિત્ર નદી છે જે મનુષ્યના પાપોને ધોવે છે એટલું જ નહીં, મોત પછી વ્યક્તિને મોક્ષ પ્રદાન કરે છે. ગંગાને ભાગીરથી પણ કહેવામાં આવે છે કારણ કે તે રાજા ભગીરથ હતા જેમણે ગંગાને પૃથ્વી પર લાવવા માટે સખત તપસ્યા કરી હતી જેથી તેમના પૂર્વજો ગંગાના પવિત્ર જળથી મુક્તિ મેળવી શકે.કળયુગમાં પણ ગંગાના પવિત્ર પ્રવાહો વિના વ્યક્તિનું જીવન અધૂરું છે, કારણ કે હિંદુ ધર્મમાં ગંગાના જળ વિના કોઈપણ વિધિ અધૂરી માનવામાં આવે છે.
જો કોઈ વ્યક્તિને જીવનની અંતિમ ક્ષણોમાં ગંગાના જળનો એક ઘૂંટ પણ મળે તો તેને પાપ અને કર્મોમાંથી મુક્તિ મળે છે અને ગંગાનું આ જળ તેના માટે મોક્ષના દ્વાર ખોલી નાખે છે. ગંગા વિશે પુરાણોમાં જે ભવિષ્યવાણી દર્શાવવામાં આવી છે તેના અનુસાર પવિત્ર નદી ગંગામાં જે ઝડપે પ્રદૂષણનું સ્તર વધી રહ્યું છે અને જે ઝડપથી તેને અપવિત્ર કરવામાં આવી રહ્યું છે, તે પ્રમાણે ગંગાજી સ્વર્ગમાં પાછા જશે.એવું માનવામાં આવે છે કે જ્યારે ગંગા નદી પૃથ્વી પર પહોંચી ત્યારે તે તેના 12 પ્રવાહોમાં વહેંચાઈ ગઈ હતી. પરંતુ હવે તેમાંથી માત્ર 2 જ પ્રવાહો છે જે અલકનંદા અને મંદાકિની તરીકે ઓળખાય છે.
ગંગાનો એક પ્રવાહ જે અલકનંદાના નામથી પ્રચલિત થયો અને અહીં બદ્રીનાથ ધામની સ્થાપના થઈ. જે ભગવાન વિષ્ણુનું પવિત્ર ધામ માનવામાં આવે છે. ગંગાનો બીજો પ્રવાહ છે જે મંદાકિની તરીકે ઓળખાય છે અને તેના કિનારે કેદાર ઘાટી છે જ્યાં કેદારનાથ ધામ આવેલું છે. આ સમગ્ર સ્થાન રુદ્રપ્રયાગ તરીકે ઓળખાય છે અને આ તે સ્થાન છે
જ્યાં ભગવાન રુદ્ર અવતર્યા હતા. કેદારનાથ અને બદ્રીનાથ ધામને હિન્દુ ધર્મમાં સૌથી મોટા તીર્થધામ માનવામાં આવે છે.જો ગંગા નદી મનુષ્યો પર ગુસ્સે થઈને સ્વર્ગમાં પાછી જાય તો શું થશે ? હા, જો ગંગા નદી સ્વર્ગમાં પાછી આવે છે, તો તે વ્યક્તિ પોતાના પાપના બોજ હેઠળ દટાઈ જશે, તેને ન તો મોક્ષ મળશે અને ન તો મોક્ષ મળશે. ધીરે ધીરે, ગંગાના કિનારે આવેલા તીર્થસ્થાનોનું અસ્તિત્વ પણ ખતમ થઈ જશે અને વ્યક્તિ પોતાના હાથે જ પોતાનો અંત કરશે.